Między tradycją a przyszłością
1 października 2016 roku, na mocy przyjętej ustawy, powołano do życia Akademię Sztuki Wojennej. Uczelnia jest spadkobierczynią dokonań poprzednich placówek, nadal kształci oficerów na potrzeby dowództw, sztabów, instytucji wojskowych i cywilnych związanych z obronnością państwa. Młodzież cywilną przygotowuje do zadań publicznych, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa narodowego oraz systemu reagowania kryzysowego.
Akademia Sztuki Wojennej jest przede wszystkim kontynuatorką tradycji Wojskowej Szkoły Aplikacyjnej (1820-1831) oraz Wyższej Szkoły Wojennej (1919-1946).
Zachowując dziedzictwo pokoleń, Akademia Sztuki Wojennej wytycza nowe kierunki rozwoju myśli wojskowej poprzez prowadzenie innowacyjnych badań, wysoką jakość kształcenia oraz wykorzystanie współczesnej wiedzy i praktyki sztuki wojennej, odpowiadając tym samym na aktualne i przyszłe potrzeby Sił Zbrojnych.
Akademia Sztuki Wojennej jest przede wszystkim kontynuatorką tradycji Wojskowej Szkoły Aplikacyjnej (1820-1831) oraz Wyższej Szkoły Wojennej (1919-1946).
Zachowując dziedzictwo pokoleń, Akademia Sztuki Wojennej wytycza nowe kierunki rozwoju myśli wojskowej poprzez prowadzenie innowacyjnych badań, wysoką jakość kształcenia oraz wykorzystanie współczesnej wiedzy i praktyki sztuki wojennej, odpowiadając tym samym na aktualne i przyszłe potrzeby Sił Zbrojnych.
Wyższa Szkoła Wojenna (1919-1946)
Podczas tworzenia Wojska Polskiego po odzyskaniu niepodległości szczególnie uwidocznił się brak kadry przygotowanej do pracy w sztabach oddziałów, jak i w Sztabie Generalnym (Głównym). Dlatego też 15 czerwca 1919 roku powołano do życia Wojenną Szkołę Sztabu Generalnego. Został ustalony także etat szkoły, który przewidywał 13 oficerów wykładowców Francuzów, 14 oficerów asystentów i tłumaczy Polaków. Szkoła przygotowywała wyższe kadry dowódcze i oficerów sztabowych. Zlokalizowano ją w Warszawie przy al. Szucha 3.
W dniu 16 sierpnia 1921 roku zmieniono nazwę uczelni na Wyższą Szkołę Wojenną (WSWoj). Potem szkołę przeniesiono do gmachu przy ulicy Koszykowej 79. Wchodzących słuchaczy witało na podwórku szkoły popiersie boga wojny Napoleona I-ego, stojące na wysokim cokole z napisem „Wielkiemu Wodzowi Wyższa Szkoła Wojenna”. (…) W rogu [sal] flaga narodowa, której oddawano honory przed i po zakończeniu wykładów. Atmosfera oddziaływała swoją prostotą i powagą, a zarazem była wygodna, zapewniające dobre warunki do pracy (W. Chocianowicz, W 50-lecie Powstania Wyższej Szkoły Wojennej, Londyn 1969).
Największym problemem był jednak brak polskiej kadry dydaktycznej i naukowej. W początkach działalności szkoły zajęcia ze studentami prowadzili z reguły oficerowie francuscy, którzy odegrali istotną rolę w jej tworzeniu i rozwoju. Długoletnim dyrektorem nauk był płk Louis Faury. Polacy zastąpili Francuzów w 1928 roku.
Celem działalności szkoły zapisanym w statucie było przygotowanie oficerów do dowodzenia pułkiem i służby na stanowiskach szefa sztabu dywizji i szefa oddziału sztabu armii. Studia dyplomowe trwały dwa lata. Przeciętnie na roku kształcono 60-70 studentów.
Warunkiem przyjęcia do WSWoj było: co najmniej pięcioletnia służba w linii, zdolność do służby frontowej, bardzo dobra opinia służbowa, nieprzekroczony 30. rok życia, posiadanie matury, nieposzlakowana lojalność państwowa, dopuszczenie do egzaminów (zatwierdzane przez szefa sztabu) oraz zaliczenie całego systemu egzaminów.
W treści kształcenia dominowały przedmioty wojskowe, tj. taktyka ogólna, taktyka rodzajów wojsk i służb, służba sztabów i jazda konna. Nauczano również historii wojen, geografii wojennej i politycznej, ekonomii politycznej i języków obcych.
Aby wzbogacić wiedzę z przedmiotów humanistycznych zapraszano na wykłady wybitnych naukowców cywilnych. W murach uczelni gościli m.in. prof. Tadeusz Kotarbiński, prof. Edward Lipiński i dr Marian Kukiel. Warto podkreślić, że w Komitecie szkoły zasiadali wybitni dowódcy, m.in. gen. Kazimierz Sosnkowski, gen. Edward Rydz-Śmigły oraz gen. Tadeusz Kutrzeba.
Wyższa Szkoła Wojenna, oprócz studiów dyplomowych, prowadziła kursy doskonalące i specjalistyczne, przeznaczone dla oficerów łączności, uzbrojenia, broni pancernej itd. Od 1938 roku postanowiono organizować kursy podyplomowe dla wyższej kadry dowódczej. Przygotowywały one oficerów w stopniu pułkownika i podpułkownika do służby na najwyższych stanowiskach związku operacyjnego.
Działalność WSWoj dotyczyła również wypracowania teoretycznych koncepcji rozwoju sił zbrojnych. Szczególny wkład w działalność naukową uczelni wnieśli m.in. Stefan Mossor (Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny) i Stanisław Rola-Arciszewski.
Największym jednak dorobkiem blisko 20-letniego istnienia WSWoj było wykształcenie ponad 1300 oficerów dla sił zbrojnych młodego państwa polskiego. Ponadto główna wyższa uczelnia wojskowa w Polsce miała międzynarodową rangę. Jej absolwentami byli oficerowie z Francji, Gruzji, Estonii, Łotwy, a nawet dalekiej Japonii. Na uwagę zasługuje również fakt, że kształcili się tu oficerowie armii ukraińskiej atamana Petlury.
Zarówno wykładowcy, jak i absolwenci zdali egzamin bojowy w kampanii wrześniowej 1939 roku. Większość kadry WSWoj utworzyła sztab armii „Poznań”.
Ostatnim Komendantem szkoły (w latach 1928-1939) był gen. Tadeusz Kutrzeba, który o młodych oficerach dyplomowanych biorących udział w kampanii wrześniowej mówił:… Owa młodzież sztabowa zasłużyła sobie w armii polskiej na dobre imię.
Wyższa Szkoła Wojenna w latach 1941-1946 (w Szkocji)
Po porażce Francji w 1940 roku znajdujące się tam resztki polskich oddziałów ewakuowano na Wyspy Brytyjskie. Rozkazem Naczelnego Wodza (z dnia 11 listopada 1940 r.) powołano Kurs Wyższej Szkoły Wojennej, który rok później został przemianowany na Wyższą Szkołę Wojenną.
Kursy zazwyczaj trwały 6 miesięcy – pierwszy rozpoczął się w styczniu 1941 roku, a ostatni, szósty (już powojenny) – w styczniu 1946 roku. Ich celem było szkolenie słuchaczy na rzetelnych, sprawnych pracowników sztabów, zdolnych do pełnienia funkcji oficerów sztabów na szczeblu dywizji, brygady piechoty, dywizji pancernej, brygady spadochronowej i wyższych dowództw artylerii. Na kursy WSWoj byli powoływani wówczas oficerowi broni zasadniczych w stopniu porucznika i kapitana, wyznaczeni przez dowódców jednostek.
Wśród przedmiotów wykładanych w WSWoj znalazły się: taktyka ogólna (oparta na przykładach toczącej się wówczas wojny), taktyka poszczególnych broni, służba kwatermistrzowska, rozkazodawstwo, posługiwanie się nowoczesnymi środkami łączności oraz nauka języka angielskiego. Przy nauczaniu stosowano elementy systemu szkolenia przyjętego w angielskim Staff College, z którym szkoła utrzymywała łączność.
Ogółem Wyższa Szkoła Wojenna na obczyźnie wykształciła 296 absolwentów, z których większość pracowała w sztabach naszych oddziałów walczących we Włoszech, Francji i w Niemczech.
Kursy zazwyczaj trwały 6 miesięcy – pierwszy rozpoczął się w styczniu 1941 roku, a ostatni, szósty (już powojenny) – w styczniu 1946 roku. Ich celem było szkolenie słuchaczy na rzetelnych, sprawnych pracowników sztabów, zdolnych do pełnienia funkcji oficerów sztabów na szczeblu dywizji, brygady piechoty, dywizji pancernej, brygady spadochronowej i wyższych dowództw artylerii. Na kursy WSWoj byli powoływani wówczas oficerowi broni zasadniczych w stopniu porucznika i kapitana, wyznaczeni przez dowódców jednostek.
Wśród przedmiotów wykładanych w WSWoj znalazły się: taktyka ogólna (oparta na przykładach toczącej się wówczas wojny), taktyka poszczególnych broni, służba kwatermistrzowska, rozkazodawstwo, posługiwanie się nowoczesnymi środkami łączności oraz nauka języka angielskiego. Przy nauczaniu stosowano elementy systemu szkolenia przyjętego w angielskim Staff College, z którym szkoła utrzymywała łączność.
Ogółem Wyższa Szkoła Wojenna na obczyźnie wykształciła 296 absolwentów, z których większość pracowała w sztabach naszych oddziałów walczących we Włoszech, Francji i w Niemczech.
Wojskowa Szkoła Aplikacyjna (1820-1831)
W dniu 1 grudnia 1820 roku, rozkazem cesarskim została powołana do życia Wojskowa Szkoła Aplikacyjna – najwyższa uczelnia wojskowa Królestwa Polskiego.
W spisanych przez gen. dyw. inż. Stanisława Kopańskiego wspomnieniach (wstęp do opr. W. Chocianowicza, W 50-lecie Powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969), czytamy istotną uwagę:
Tradycja różnych dziedzin życia państwowego Polski uległa przerwie bądź w końcu XVIII stulecia, bądź w pierwszej połowie stulecia ubiegłego. W kązdym wypadku intytucje państwowe musiano budować od początku, po odzyskaniu bytu niepodległego w 1918 roku, po co najmniej kilkudziesięcioletniej przerwie w ich istnieniu.
Instytucja wojska regularnego w Polsce porozbiorowej przestała istnieć w zakończeniem wojny polsko-rosyjskiej 1830/31 roku, znanej jako powstanie listopadowe.
Praktycznie więc rzecz biorąc, tworzono naczelne instytucje wojskowe oraz szkolnictwo wyższe bez ciągłości tradycji, podczas gdy wyższe uczelnie wojskowe mocarstw europejskich wyrobiły sobie własne cele, metody badań i nauczania w ciągu dziesiatków lat ich istnienia przed wojną 1914/18 roku.
Należy zatem docenić sam fakt powstania Wojskowej Szkoły Aplikacyjnej, choć - zdaniem Kopańskiego - była ona niedoceniana przez wielu przełożonych, mimo ogromnych wysiłków Komendy Szkoły.
Program nauczania obejmował następujące przedmioty: matematykę, fizykę, chemię, topografię, geodezję, geometrię wykreślną, fortyfikacje stałe i polowe, artylerię, taktykę rysunki topograficzne, kaligrafię, naukę religii i moralności, język francuski, niemiecki i rosyjski.
Szkoła powstała ze zreorganizowanej szkoły inżynierii i artylerii i była wzorowana na francuskich „ecoles d’application”. Mieściła się w nabytym od księży pijarów budynku przy ulicy Miodowej w Warszawie, przebudowanym na potrzeby szkoły. Komendantem szkoły został płk art. Józef Sowiński, wychowanek Szkoły Rycerskiej. Dyrektorem nauk został wybitny oficer inżynierii Klemens Kołaczkowski. We "Wspomnieniach" gen. Kołaczkowski tak przedstawia postać Komendanta Sowińskiego:
Czujny w obowiązkach, łagodny w obejściu się i w samych nawet poleceniach lub napomnieniach ujmujący, zyskał miłość, ufność i szacunek nietylko młodzieży, jemu zwierzonej, ale u całej Warszawy powszechne nazwisko „ojca Szkoły Aplikacyjnej” (W. Chocianowicz, op. cit.).
Oficerami inspekcji byli: kpt. art. Feliks Przedpełski i kpt. grenadierów gwardii Józef Kosutski, którego w 1824 roku zastąpił kpt. art. Józef Paszkowski. Stanowisko profesorów zajmowali oficerowie, jak i profesorowie cywilni. Języka francuskiego nauczał ojciec Fryderyka Chopina – Mikołaj.
Organizatorzy Szkoły pozyskiwali elewów z Korpusu Kadetów w Kaliszu, w drodze egzaminów konkursowych, ale takze spośród "inteligentów-konduktorów" (przest. podoficerów) inżynierii i kwatermistrzostwa oraz podoficerów artylerii - również na podstawie trudnych egzaminów wstępnych. Stanowiło to bardzo dobry kapitał ludzki. Od 1820 roku, celujacy uczniowie szkoły aplikacyjnej zostawali po jej ukończeniu podporucznikami korpusu kwatermistrzostwa:
Młodzież ta, ofiarna, patriotyczna, byłą głeboko przywiązana do swojego korpusu. Zarówno w służbie w polu, jak i w pracy biurowej, dała ona najwybitniejszych sztabowców powstania listopadowego. (W. Chocianowicz, op. cit.)
Do 1830 roku szkołę opuściło około 100 elewów. Duża część wykładowców oraz jej wychowanków brała udział w Powstaniu Listopadowym, a Wojskowa Szkoła Aplikacyjna stała się „kuźnią kadr” dla zrywu wolnościowego 1830 roku.
Źródło: Akademia Sztuki Wojennej.
