Wegecjusz, rzymski pisarz i historyk z IV w. n.e., w traktacie Epitoma rei militaris (Zarys wojskowości) napisał: Igitur qui desiderat pacem, praeparet bellum (zatem kto pragnie pokoju, niech przygotowuje się do wojny).
Po to nam wojsko. Najczęściej spotykana definicja wojska (sił zbrojnych) pochodzi ze „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” Wydawnictwa Akademii Obrony Narodowej. Według tej publikacji wojsko stanowi wyspecjalizowany organ państwa, który podlega bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, jest przeznaczony do ochrony i obrony interesów kraju, a także posiada monopol na stosowanie przemocy zbrojnej, broni i środków przymusu.
Wojsko stanowi zatem szczególną instytucję państwa. Siły zbrojne charakteryzują się także solidarnością zespołową i odrębnym zestawem wartości opartym na patriotyzmie, honorze i miłości do ojczyzny. Armia to także „ścisła organizacja” i „bezwzględna dyscyplina”, z jasno określoną hierarchią stopni i kulturą bezwarunkowego podporządkowania się poleceniom i rozkazom. Jak zaznacza Konstytucja RP, wojsko znajduje się także poza polityką i wszelkimi sporami wewnątrz państwa — zapewnia jego bezpieczeństwo i broni interesu narodowego. Tak też powinna być badana jego historia.
Wojsku potrzebna jest teoretyczna refleksja dotycząca współczesnych wyzwań związanych z różnymi aspektami bezpieczeństwa, zwłaszcza bezpieczeństwem militarnym. Powinna ona być wielostronna i interdyscyplinarna, ale też osadzona w ogólnej perspektywie, aby właściwie spoglądać na człowieka, świat i historię. Powinna także, zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i na użytek praktyków — wskazać jak najskuteczniej posługiwać się instrumentami siły militarnej, w tym wywiadem i kontrwywiadem.
Dlatego działalność Instytutu Historii Wojskowej ma charakter interdyscyplinarny i jest ukierunkowana na zagospodarowanie istotnego dla bezpieczeństwa Państwa obszaru poszukiwań i kształcenia leżącego na styku:
- historii — pojmowanej jako nauka o dziejach państwa, narodu, społeczeństwa i o procesach ich rozwoju;
- politologii — postrzeganej jako nauka o teorii polityki, myśli społeczno-politycznej, o państwie i systemach politycznych;
- nauk o bezpieczeństwie — postrzeganych jako sposób wykorzystania wiedzy, zarówno teoretycznej, jak i praktycznej, w tworzeniu instytucji stojących na straży bezpieczeństwa Państwa.
Zadaniem Instytutu jest prowadzenie działalności naukowej w obszarach Historii Wojskowej, Wywiadu i Kontrwywiadu, Historii Wojskowości oraz Studiów nad Obronnością. W tych zakresach współpracuje on oraz wspiera wysiłki dydaktyczne
i badawcze Zakładu Historii Sztuki Wojennej i Polemologii Instytutu Strategii Wojskowej Wydziału Wojskowego Akademii Sztuki Wojennej. Prowadzi on badania dotyczące uwarunkowań powstania oraz ewolucji wojen i konfliktów zbrojnych, jak też ich wpływu na kształtowanie się systemu bezpieczeństwa międzynarodowego. Analizuje on również współczesne wojny i konflikty zbrojne i bada uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego. Badania takie, dzieje dotychczasowej myśli, mają pomóc w wytropieniu tych wątków, które w zmienionym środowisku bezpieczeństwa pomogą utkać nowe, autentyczne historycznie i przydatne praktycznie, konstrukcje.
W ramach Instytutu działają trzy katedry: Katedra Historii Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, Katedra Historii Wojskowości i Studiów nad Obronnością oraz Katedra Służb Specjalnych.
Instytut zajmuje się:
- badaniem historii wojskowej, zwłaszcza wojska jako instytucji, w tym historią i najbardziej efektywnymi sposobami wykorzystania wywiadu i kontrwywiadu wojskowego,
- historią wojskowości — dziejami organizacji i metodami działania wojska, w tym historią sztuki wojennej,
- historycznymi studiami nad obronnością — elementami umożliwiającymi skuteczne przeciwstawianie się zagrożeniom polityczno-militarnym.
Obecnie IHW prowadzi kolejne edycje studiów podyplomowych — niestacjonarne podyplomowe studia działań analityczno-informacyjnych w wymiarze bezpieczeństwa oraz niestacjonarne podyplomowe studia „Służby specjalne”.
W planach jest także przygotowanie kolejnych edycji studiów podyplomowych „Turystyka historyczno-militarna”.
Celem kształcenia w ramach niestacjonarnych Podyplomowych Studiów Działań Analityczno-informacyjnych w Obszarze Bezpieczeństwa jest nabycie wiedzy i umiejętności oraz rozwijanie predyspozycji jego absolwentów do identyfikowania oraz oceny współczesnych zagrożeń i szans, zarówno w wymiarach międzynarodowym, regionalnym, jak i narodowym. Mają one także przygotować do efektywnej realizacji działań analityczno-informacyjnych na trzech najważniejszych poziomach: politycznym, strategicznym i operacyjnym — z wykorzystaniem nowoczesnych metod i narzędzi analitycznych.
Zdobyta wiedza kwalifikuje Absolwenta tych studiów do pracy na stanowiskach związanych z rozpoznawaniem, a także ocenianiem współczesnych wyzwań, szans oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego i bezpieczeństwa Państwa. Merytoryczne umiejętności, które będą kreowane w toku studiów odnoszą się do umiejętności wykrywania i oceny zagrożeń, a także planowania, organizowania i realizacji działań analityczno-informacyjnych. To także pozyskanie odpowiedniego warsztatu, przydatnego do skutecznej implementacji procesów i procedur dotyczących sposobów prowadzenia analiz oraz przygotowania produktów informacyjnych dla najważniejszych organów Państwa.
Program studiów podyplomowych „Służby Specjalne” pozwala na zrozumienie chronologii formowania się służb specjalnych oraz ich specyfiki wynikającej z kontekstu historycznego i kulturowego poszczególnych państw. Szczególną uwagę program studiów poświęca historii polskich służb wywiadowczych i kontrwywiadowczych. W programie nauczania uwzględnione są aspekty globalne i geopolityczne, pozwalające lepiej zrozumieć kontekst ich funkcjonowania Program studiów Służb Specjalnych ma uzupełnić istotną lukę w obszarze kształcenia z zakresu nauk o bezpieczeństwie i nauk o obronności, pozwolić na zrozumienie chronologii formowania się służb specjalnych oraz ich specyfiki wynikającej
z kontekstu historycznego i kulturowego poszczególnych państw.
Zdobyte umiejętności pozwolą na nabycie umiejętności samodzielnego analizowania informacji i poszerzą zakres wykorzystania wiedzy z zakresu dziejów służb specjalnych analizie bieżących wydarzeń w tym obszarze. Studia mają przygotować Absolwenta do pracy na stanowiskach związanych z bezpieczeństwem państwa oraz pogłębić specjalistyczną wiedzę w zakresie tematyki służb specjalnych.
Studia podyplomowe „Turystyka historyczno-militarna” mają natomiast zapewniać przygotowanie metodyczne i praktyczne żołnierzy oraz pracowników wojska do realizacji zadań administracyjnych i organizacyjnych oraz dydaktyczno-wychowawczych w obszarze procesów rozwojowych turystyki kulturowej, jako formy edukacji w zakresie historyczno-militarnym skierowanej do żołnierzy, pracowników wojska, ich rodzin i otoczenia społecznego.
Instytut Historii Wojskowej podjął także wysiłki ukierunkowane na utworzenie nowego kierunku studiów – historii, który ma przygotowywać kadry wyspecjalizowane zarówno w prowadzeniu badań historycznych, których wyniki będą mogły zostać wykorzystane w bieżącej pracy struktur militarnych i instytucji zaangażowanych w działania w obszarze szeroko pojętego bezpieczeństwa oraz procesach planistycznych, jak i działań analitycznych, które mogą odgrywać ważną rolę we wzmocnieniu bezpieczeństwa państwa. Planuje się, że będzie on przygotować studentów do przyszłej pracy m.in. w placówkach naukowych, muzealnych, kulturalnych, archiwach, wydawnictwach, organach administracji państwowej, samorządowej i innych strukturach odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe, w tym w siłach zbrojnych.
