Odrodzona w 1918 r. Polska musiała tworzyć od podstaw morskie szkolnictwo wojskowe. Jego organizacja i rozwój były uzależnione nie tylko od stanu oraz wyposażenia floty i flotylli rzecznych, lecz także od wdrażania programów ich zmian. Organizacja i rozwój sił morskich w kraju już od początku wymagały stałego zwiększania liczby oficerów – specjalistów morskich. Zapotrzebowanie na nich, zwłaszcza na podporuczników, wynikało także z konieczności posiadania własnego narodowego korpusu oficerskiego, który nie byłby naznaczony służbą w wojskach państw zaborczych. Opracowany pod koniec 1919 r. w Departamencie dla Spraw Morskich (DSM) 10-letni program morski, a także zagrożenie ze strony bolszewickiej Rosji, wobec której wschodnich ziem Polski bronić miała m.in. Flotylla Pińska, zadecydowały o zorganizowaniu już wiosną 1920 r. w Toruniu pierwszego Kursu dla Oficerów Flotylli Rzecznej. W Toruniu 20 marca 1921 r. rozpoczęto także szkolenie oficerów na Tymczasowych Kursach Instruktorskich (TKI) dla oficerów Polskiej Marynarki Wojennej (PMW). Zgodnie z planami DSM kursy miały stanowić bazę dla Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej (OSMW).

 

W miejsce TKI 1 października 1922 r. rozpoczęto tworzenie OSMW z siedzibą w Toruniu. Jej komendantem został kmdr ppor. Adam Mohuczy, dotychczasowy komendant TKI, który tworzył uczelnię również po II wojnie światowej. Nabór do OSMW przeprowadzono latem 1923 r., a promocja pierwszych absolwentów odbyła się 29 października 1925 r. (do 1924 r. kontynuowano w OSMW szkolenie kursantów TKI). Przewidywano, że nauka w OSMW będzie trwała dwa lata, a przyjęci do niej zostaną tylko sierżanci, podchorążowie, absolwenci rzecznych szkół podchorążych lub podoficerowie mający średnie wykształcenie ogólne i 3-letnią służbę w polskiej flocie, w tym 12-miesięczną na okrętach. Wśród pierwszych absolwentów byli Ci, którzy zapisali się w historii PMW, nie z powodu, że byli pierwszymi, ale przede wszystkim dlatego, że aktywnie włączyli się w budowanie morskiego rodzaju Sił Zbrojnych. Do tej grupy można zaliczyć m.in. ppor. mar. Stanisława Mieszkowskiego, ppor. mar. Jerzego Staniewicza, ppor. mar. Jana Grudzińskiego, ppor. mar. Bogusława Krawczyka, ppor. mar. Wojciecha Franckiego, ppor. mar. Władysława Salamona, ppor. mar. Mariana Wojcieszka.

 

Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej (OSMW) 19 października 1928 r. stała się Szkołą Podchorążych Marynarki Wojennej (SPMW), w nawiązaniu do tradycji szkół wojskowych Królestwa Polskiego w XIX w.

 

Do 1932 r. w OSMW oraz SPMW korzystano z bezpośredniej pomocy dydaktycznej wykładowców i instruktorów francuskiej marynarki wojennej oraz doświadczeń polskich oficerów studiujących już od 1921 r. we Francji, co w znacznym stopniu wpływało na kształt programów i procesu nauczania. Od połowy lat 30. SPMW miała trzy wydziały: morski, techniczny i administracyjny. Opracowano nowe programy nauczania odpowiadające wymogom niepełnych wyższych studiów zawodowych.

 

Podjęto też starania o uzyskanie statusu wyższej uczelni zawodowej. Rozwój szkoły i narastające trudności lokalowe sprawiły, że 5 września 1938 r. SPMW została przeniesiona z Torunia do Bydgoszczy.

 

Zasadniczym zadaniem OSMW i SPMW do 1939 r. było stworzenie – w oparciu o przydatne w warunkach polskich doświadczenia flot państw zaborczych i floty francuskiej – własnego narodowego programu szkolenia oficerów na potrzeby PMW. W okresie międzywojennym OSMW i SPMW wykształciły 255 oficerów, w tym: 220 morskich, 23 korpusu technicznego i 12 administracyjnych. Ukształtowany system szkolenia oficerów był niekwestionowanym dorobkiem Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej. Zasilanie korpusu oficerskiego absolwentami SPMW zmieniło strukturę kadry oficerskiej. Poziom wyszkolenia młodych oficerów był dobry i wyrównany. Udział w wojnie potwierdził ich wysokie walory fachowe, moralne i patriotyczne             

 

W dniu rozpoczęcia działań wojennych ewakuowano SPMW przez Kutno, Warszawę, Dęblin, Brześć nad Bugiem do Pińska, a następnie do wsi Horodyszcze Polskie. W wyniku działań wojennych 12 września 1939 r. Kierownictwo Marynarki Wojennej zdecydowało o rozwiązaniu SPMW. Podchorążych przydzielono do 2. Batalionu Morskiego. Po napaści sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r. batalion przemaszerował do Włodawy, gdzie marynarzy zorganizowano w trzy kompanie piechoty i pluton ckm oraz włączono w skład 182. Rezerwowego Pułku Piechoty Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Od 2 do 5 października 1939 r., podczas ostatniej bitwy polskiego września, podchorążowie wykazali się dużą odwagą i walecznością. Po klęsce wielu z nich, unikając niemieckiej niewoli, przedostało się na Zachód. Tam walczyli na okrętach PMW. Ci, którzy zostali w kraju, przyłączyli się do ruchu oporu, kilku zginęło w obozach koncentracyjnych i w Katyniu.

 

Podstawą podjęcia prac związanych z organizacją morskiego szkolnictwa wojskowego na emigracji były postanowienia umowy polsko-brytyjskiej z 18 listopada 1939 r., dotyczącej utworzenia w Wielkiej Brytanii Oddziału PMW. Zgodnie z zarządzeniem szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej (KMW) kontradm. Jerzego Świrskiego 23 listopada 1939 r. utworzono na ORP „Gdynia” (dawniej s/s „Kościuszko”), zakotwiczonym w porcie Plymouth, SPMW i wyznaczono na komendanta kmdr. por. Ludwika Ziembickiego.

 

Foto: Wiceadmirał Jerzy Świrski w rozmowie z kandydatami na oficerów SPMW 1940 r. Obok wiceadmirała Świrskiego stoi kmdr por. Ludwik Ziembicki, za nim por. mar. Andrzej Jaraczewski.(zbiory IPMS).

 

Wizytę na ORP „Gdynia” 8 grudnia 1939 r. złożył król Jerzy VI. W tym samym miesiącu SPMW odwiedził kontradm. Jerzy Świrski, w lutym – pierwszy lord Admiralicji Winston Churchill, w maju – księżna Kentu, a we wrześniu – prezydent RP Władysław Raczkiewicz. Wizyty te niewątpliwie były bardzo ważnymi wydarzeniami w dziejach SPMW w Wielkiej Brytanii i dowodem zainteresowania przygotowaniem wykwalifikowanych kadr dla PMW. W drugą rocznicę przystąpienia Wielkiej Brytanii do wojny (3 września 1941 r.) we wspomnianym ośrodku odbyła się pierwsza wojenna promocja absolwentów SPMW.

 

Z początkiem 1942 r. szkołę podporządkowano Komendzie Morskiej „Południe” w Plymouth, rozpoczęto też kurs przygotowawczy dla kandydatów na Wydział Techniczny SPMW. Rok później, z powodu dużych braków kadry oficerskiej, naczelny wódz gen. broni Kazimierz Sosnkowski zniósł podział na oficerów służby stałej i rezerwy (utrzymano go tylko do celów ewidencyjnych) oraz ogłosił warunki mianowania na pierwszy stopień oficerski. Na tej podstawie szef KMW 17 września 1943 r. powołał Szkołę Podchorążych Rezerwy Marynarki Wojennej (SPRMW). Wszystkie funkcje dydaktyczne i administracyjne wypełniała dotychczas istniejąca SPMW, przeniesiona 1 września 1943 r. do Obozu Szkolnego MW w Bickleigh (Devonshire). Zimą 1944 r. ponownie przeniesiono szkołę z Bickleigh do nowo utworzonego Obozu Szkolnego Marynarki Wojennej na ORP „Bałtyk” w Okehampton. Po przybyciu na miejsce postoju kontynuowano proces szkolenia. Zmodyfikowany program dla podchorążych rezerwy Wydziału Morskiego SPRMW na rok 1945/1946 obejmował: sześciotygodniowe szkolenie podstawowe, trzymiesięczny okres wstępny i dziewięciomiesięczne szkolenie teoretyczne oraz trzymiesięczną praktykę morską (łącznie 16,5 miesiąca).

 

Po zakończeniu działań wojennych SPRMW nie przerwała szkolenia. Dopiero wskutek rozwiązania PMW w Wielkiej Brytanii 1 grudnia 1946 r. SPMW i SPRMW zakończyły swoją działalność. W przedstawionym okresie promowano na stopień oficerski łącznie 192 marynarzy, w tym w korpusie morskim: 51 oficerów służby stałej i 48 rezerwy; w korpusie morskim i technicznym (odpowiednio) 14 i 10; w korpusie oficerów służb (grupa techniczna) 13; w grupie komisarzy 20; w grupie administracji 36. W tak trudnych warunkach, jakie stworzyła wojna, SPMW i SPRMW zapewniały ciągłość w uzupełnianiu młodych kadr dowódczych dla PMW działającej z baz brytyjskich.

 

Niestety, wielu z podchorążych i absolwentów szkół oficerskich MW okresu międzywojennego i czasu wojny nie doczekało Wolnej Polski, o którą walczyli. Spośród podchorążych SPMW 27 poległo w latach 1939–1945, a wśród absolwentów SPMW 62 poległo lub zostało zamordowanych w latach 1939–1956. Ponadto 45 absolwentów szkół oficerskich MW zostało kawalerami Orderu Virtuti Militari.

Po II wojnie światowej po raz kolejny odrodziło się w Polsce morskie szkolnictwo wojskowe, naznaczone jednak zupełnie nowymi warunkami politycznymi narzuconej komunistycznej władzy i sowieckiej dominacji. Początkowo w odbudowie PMW w pełni starano się nawiązać do tradycji okresu międzywojennego. Kontynuację mieli zapewnić przedwojenni oficerowie powracający z obozów jenieckich lub Zachodu. Wkrótce jednak oficerów tych aresztowano, torturowano i pod fałszywymi zarzutami skazywano na długoletnie więzienia lub karę śmierci. Już 24 lipca 1945 r. ponownie kmdr ppor. Adam Mohuczy (w 1949 r. był aresztowany, torturowany przez Informację Wojskową, skazany pod fałszywym zarzutem, zmarł w więzieniu w 1953 r.) otrzymał zadanie opracowania koncepcji funkcjonowania i programów nauczania dla projektowanej OSMW. Nabór do niej na trzyletnie szkolenie przeprowadzono od 5 do 9 lipca 1946 r. głównie wśród oficerów i podoficerów zawodowych jednostek Wojska Polskiego, w tym również MW. Większość przyjętych do szkoły słuchaczy miała wykształcenie ogólne na poziomie szkoły podstawowej lub tzw. małe matury (cztery klasy gimnazjum). Pierwsze roczniki podchorążych były jednocześnie najbardziej upolitycznione i najsłabiej przygotowane do studiów.7

 

Foto: Pierwsza siedziba OSMW po wojnie

 

W roku szkolnym 1947/1948 w OSMW wydłużono czas nauczania z trzech do czterech lat. Odtąd pierwszy rok szkolenia przeznaczano na uzupełnienie ogólnego poziomu wykształcenia podchorążych w zakresie szkoły średniej ogólnokształcącej oraz przygotowanie do podjęcia, po ukończeniu OSMW, studiów w akademiach morskich Związku Sowieckiego. Pozostałe trzy lata poświęcano na szkolenie specjalistyczne.

 

Przybycie 1 listopada 1949 r. do OSMW oficerów sowieckich wpłynęło na rozpoczęcie kolejnych zmian organizacyjnych, w wyniku których proces dydaktyczny, struktura szkoły, a także umundurowanie podchorążych oparto na wzorach tego rodzaju szkół istniejących w ZSRR. W latach 1949–1950 określone komórki organizacyjne, szkoły, podporządkowane wydziałom lub bezpośrednio zastępcom komendanta OSMW, tworzyły tzw. cykle (przez łączenie pokrewnych przedmiotów). Od początku powstania OSMW, tzn. od 1946 r., wraz z rozbudową bazy szkoleniowej, zdobywaniem doświadczeń i osiąganiem odpowiedniego poziomu nauczania, szkołę angażowano w tworzenie nowych specjalizacji dla kadry zawodowej przez organizowanie kursów uzupełniających z zakresu wyszkolenia morskiego na poziomie szkoły oficerskiej dla podoficerów mianowanych do stopni oficerskich oraz kursów dokształcających dla oficerów – absolwentów szkoły, a także szkolenia oficerów rezerwy.

 

Już od 1948 r. czyniono starania o utworzenie Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej (WSMW), zakładając, że uczelnia ta będzie stopniowo przekształcać się w uczelnię wyższą na prawach akademii, która przejmie na siebie obowiązek przygotowywania wyższej kadry dowódczej dla PMW. W związku z tym 11 czerwca 1955 r. przystąpiono do przeorganizowania OSMW w WSMW. Proces ten dokonywał się etapami w latach 1955–1959. W tym okresie funkcjonowały właściwie dwie szkoły morskie: OSMW i WSMW. Początkowo w WSMW kształcono podchorążych na czterech fakultetach: nawigacyjnym, łączności, broni morskich i technicznym. Były to jednolite 4-letnie studia zawodowe pierwszego stopnia. W grudniu 1955 r. na fakultecie technicznym WSMW wprowadzono 4,5-roczne jednolite studia magisterskie. Uczelnia 7 października 1956 r. otrzymała imię Bohaterów Westerplatte. W 1957 r. w WSMW fakultety zastąpiono dwoma wydziałami: pokładowym i technicznym. Pierwsze egzaminy dyplomowe dla słuchaczy Wydziału Pokładowego WSMW odbyły się w 1959 r., a do pierwszych egzaminów magisterskich na Wydziale Technicznym przystąpiono w 1961 r. W 1960 r. na obu wydziałach utworzono etatowe komendy, którym podporządkowano pododdziały podchorążych. Odtąd całością nauczania zajmował się Oddział Szkolenia, natomiast Wydział Naukowo-Badawczy organizował i zabezpieczał działalność uczelni oraz kierował nią w obszarze badań naukowych.

 

 

W 1981 r. Wydział Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego (WNiUO) uzyskał uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora nauk technicznych w dyscyplinie geodezja i kartografia, a także w specjalności nawigacja morska. Ponadto od 1987 r. Wydział Mechaniczno-Elektryczny (WME) może nadawać stopień doktora nauk technicznych w specjalności budowa i eksploatacja maszyn. W 65. rocznicę utworzenia OSMW, 1 października 1987 r., WSMW przemianowano na Akademię Marynarki Wojennej (AMW). W ten sposób szkoła stała się akademią, której przywileje miała już od 1955 r. Współcześnie AMW oprócz kandydatów na żołnierzy zawodowych (podchorążych) kształci również oficerów i studentów cywilnych na czterech wydziałach:

 

 

Obecnie w uczelni zatrudnionych jest 16 profesorów, 43 doktorów habilitowanych i 81 doktorów. Główne święto Akademii przypada na dzień 1 października. Szczególnym wydarzeniem w dziejach PMW i AMW był rejs nawigacyjno-szkoleniowy dookoła świata na ORP „Iskra” pod dowództwem kmdr. por. Czesława Dyrcza. Połączono go z udziałem w Sail Indonesia ‘95 (18 kwietnia 1995 r. – 10 lutego 1996 r.). Podczas rejsu podchorążowie zapoznali się z warunkami hydrometeorologicznymi Oceanu Atlantyckiego, Oceanu Indyjskiego i Oceanu Spokojnego, odwiedzili 19 portów świata oraz opłynęli przylądek Horn. Długość przebytej trasy wyniosła prawie 37 000 mil morskich. W murach oksywskiej uczelni 1 października 1996 r. po raz pierwszy w historii polskiego szkolnictwa wojskowego naukę podjęły osoby cywilne. Niewątpliwie otwarcie gdyńskiej Alma Mater na studia cywilne sprawiło, że Akademia weszła w etap dynamicznego rozwoju. W czerwcu 1999 r. do egzaminów wstępnych na studia wojskowe dopuszczono po raz pierwszy kobiety.

 

W 2017 r. AMW świętowała jubileusz 95-lecia polskiego morskiego szkolnictwa wojskowego. Przez całe niemal stulecie jej społeczność tworzyli wybitni specjaliści, naukowcy, nauczyciele i wychowawcy. Dziś Akademia jest państwową uczelnią wyższą otwartą na potrzeby edukacyjne całego Pomorza. W ostatnich latach średnio w ciągu roku akademickiego w uczelni kształciło oraz szkoliło się do 8000 studentów, kursantów i oficerów. Rekordowo naukę rozpoczynało nawet 1500 nowych studentów, a na I i II stopniu studiów kształciło się prawie 4000 osób. W murach AMW studenci i kursanci zdobywają nie tylko wiedzę, lecz także umiejętności praktyczne, uczelnia jest bowiem wyposażona w dużą liczbę symulatorów i laboratoriów. Do dyspozycji studentów są m.in. symulatory GMDSS, nawigacji, siłowni okrętowych, broni podwodnej i artylerii. Najnowocześniejszym i jednocześnie ciągle rozbudowywanym jest symulator mostka nawigacyjnego. Bazę dydaktyczną doskonale uzupełniają nowoczesne multimedialne sale wykładowe, hala sportowa i najnowocześniejsza na Pomorzu biblioteka. Latem 2019 r. zakończona zostanie budowa krytej pływalni z ośmiotorowym basenem pływackim oraz z nurkowym basenem szkoleniowym o głębokości pięciu metrów, jedynym w województwie pomorskim zapewniającym uprawnienia do szkolenia nurków oraz szkolenia w zakresie indywidualnych technik ratunkowych.

 

Obecnie studenci wojskowi kształcą się na pięciu kierunkach: nawigacji, mechanice i budowie maszyn, mechatronice, informatyce oraz systemach informacyjnych w bezpieczeństwie. Studenci cywilni mają z kolei do wyboru trzynaście kierunków: nawigację, informatykę, mechanikę i budowę maszyn, automatykę i robotykę, mechatronikę, bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo wewnętrzne, bezpieczeństwo morskie państwa, systemy informacyjne w bezpieczeństwie, technologie kosmiczne i satelitarne, stosunki międzynarodowe, wojsko w systemie służb publicznych oraz pedagogikę. 

 

Ponadto oferta dydaktyczna uczelni obejmuje kilkadziesiąt studiów podyplomowych (z reguły dwusemestralnych), w których tematyce i organizacji w pełni uwzględniono aktualne zapotrzebowanie oraz warunki rynkowe. Prowadzone są wojskowe studia podyplomowe, takie jak: taktyka marynarki wojennej (WDiOM), morska sztuka operacyjna (WDiOM), oraz cywilne studia podyplomowe, w tym m.in.: zarządzanie kryzysowe (WDiOM), zarządzanie logistyką (WDiOM), nawigacja satelitarna (WNiUO), hydrografia morska (WNiUO), ochrona danych osobowych i informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych (WNHiS), przygotowanie pedagogiczne (WNHiS), edukacja dla bezpieczeństwa (WNHiS), dyplomacja (WNHiS), bezpieczeństwo imprez masowych (WNHiS), działalność organizacji pozarządowych w UE (WNHiS) czy gerontologia (WNHiS).

 

Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich (WDiOM) ma uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego w zakresie nauk o bezpieczeństwie, a także w ramach swoich uprawnień prowadzi czteroletnie studia doktoranckie. Ponadto WME nadaje stopień naukowy doktora w zakresie nauk technicznych budowa i eksploatacja maszyn, a WNiUO – nauk technicznych geodezja i kartografia. 

 

Wreszcie Centrum Doskonalenia Kursowego w strukturze WDiOM (kursy zamawiane MON) i pozawydziałowe jednostki, takie jak Ośrodek Szkoleniowy AMW (kursy zgodnie z konwencją STCW/IMO) oraz Studium Języków Obcych (kursy językowe), zapewniają kursy od jednodniowych aż do semestralnych, np. radarowe, ARPA, hydrograficzne klasy A i B, systemu nawigacji satelitarnej GPS, systemu bezpieczeństwa morskiego GMDSS, ochrony przeciwpożarowej, indywidualnych technik ratunkowych, medyczne i językowe.

 

Uczelnia konsekwentnie kultywuje swoje bogate tradycje wojskowe, naukowe i patriotyczne, którym przyświecają wartości zawarte w inskrypcji „AMOR PATRIAE SUPREMA LEX" górującej nad głównym placem oraz wyrażone w preambule statutu „MORZE, OJCZYZNA, OBOWIĄZEK”.

 

Źródło: Akademia Marynarki Wojennej.